Manierystyczne arcydzieło jednego z największych złotników wszechczasów
Benvenuto Cellini (1500-1571) urodził się we Florencji jako syn inżyniera i rzemieślnika, Giovanni Celliniego. Fachu jubilerskiego uczył się już w wieku 13 lat u Michelangelo Brandiniego, ojca jego późniejszego wroga – Baccia Bandinellego. Jego ojciec zatrudniony na dworze Medyceuszy jako muzyk, chciał również swojego syna uczynić muzykiem. Benvenuto wybrał jednak zawód złotnika, który w późniejszym okresie porzucił na rzecz rzeźbiarstwa. Swoje bardzo burzliwe życie opisał w słynnej autobiografii, przełożonej na język niemiecki przez Goethego. Ponadto pisał on sonety i traktaty o rzeźbie i złotnictwie. W latach 1519-1540 przebywał głównie w Rzymie, gdzie w końcu został osadzony w więzieniu. Gdy wypuszczono go na wolność po interwencji kardynała Ippolita d‘Este, rozpoczął prace nad projektem modelu słynnej solniczki, jego jedynej zachowanej pracy złotniczej. Pierwotnie praca była przeznaczona dla kardynała, który jednak przestraszył się kosztów i wycofał się z przedsięwzięcia. Benvenuto zdołał wówczas zainteresować swoim modelem francuskiego króla Franciszka I, który w końcu zlecił mu wykonanie dzieła.
Saliera ma 26 cm wysokości, 33,5 cm długości i waży około 5 kilogramów. Jest wykonana ze złota częściowo pokrytego emalią i umieszczona na owalnej hebanowej podstawie.
Cellini łączy funkcję tego wystawnego naczynia, jaką jest przechowywanie soli i pieprzu, z przedstawieniem antycznych bóstw, tworząc tym samym bogaty program ikonograficzny, jak w przypadku zbioru rzeźb. Mimo małego formatu dzieła udaje mu się nadać mu cechy rzeźbiarskiego monumentalizmu. Nad owalną hebanową podstawą całość podzielona jest diagonalnie. Jedna strona, z przedstawieniem morza i jego zwierząt, zarezerwowana została dla strefy Posejdona, zaś druga z odpowiadającymi im przedstawieniami ziemskiej fauny odpowiada personifikacji bogini ziemi – Demeter. Na styku morza i lądu – Posejdona, boga morza i Demeter, bogini ziemi – tworzy się sól.
Uratowana w 1562 r, przed przetopieniem na potrzeby wojenne, w 1570 r. Saliera jako dworski prezent weszła w skład słynnej kolekcji sztuki z Ambras arcyksięcia Ferdynanda Tyrolskiego. W drodze dalszych donacji solniczka trafiła do rodu Habsburgów i w XIX wieku znalazła się w Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu (Kunsthistorisches Museum).
W nocy z 10 na 11 maja 2003 r. Saliera została z muzeum skradziona. Za pomoc w jej odnalezieniu muzeum oferowało nagrodę w wysokości 70 000 euro.
Wartość rynkowa Saliery jest szacowana na 50 milionów euro.
21 stycznia 2006 r. Saliera została odnaleziona – była zakopana w ołowianym pojemniku, w lesie koło miejscowości Zwettl w Austrii. Obecnie ponownie można ją podziwiać w Kunsthistorisches Museum w Wiedniu.
Autor: Marcin Libelt
Źródło: Renesans w sztuce włoskiej, pod red. Rolfa Tomana, Madryt 2000
Fot. historiasztuki.com.pl
