Nazwa "Epoka Wiktoriańska" odnosi się do czasów panowania w Królestwie Wielkiej Brytanii królowej Wiktorii. Okres trwający od 1837 do 1901 roku można w przybliżeniu podzielić na trzy etapy: wczesny tzw. romantyczny do lat ’60 XIX wieku, średni okres wiktoriański do ok. 1885 roku oraz okres schyłkowy, trwający aż do śmierci królowej.
Zdj. 1. Królowa Wiktoria.
Początkowo określenie "biżuteria wiktoriańska" odnosiło się do ozdób wytworzonych w Zjednoczonym Królestwie za panowania królowej Wiktorii. Trudno jednak wyobrazić sobie, by w tak długim okresie (był to najdłuższy nieprzerwany okres panowania jednego angielskiego monarchy) nie zaistniały równolegle inne style i nurty. Jednocześnie, styl pochodzący z tak znaczącego imperium, jakim była w tych czasach Anglia, musiał, siłą rzeczy, rozprzestrzenić się na całym świecie. Biżuteria wiktoriańska to zatem przedmioty powstałe poza Anglią także w Europie i Ameryce. Ponadto, wiele wyrobów jubilerskich wyprodukowanych między 1837 a 1901 nie wpisuje się w klasyczny styl wiktoriański. Mimo to, bardzo często określenia tego używa się dla opisania ozdób pochodzących z XIX wieku, niezależnie od tego, jaki nurt estetyczny reprezentują one w rzeczywistości i w jakim kraju zostały stworzone.
Zdj. 2. Typowa wiktoriańska broszka w formie półksiężyca, wysadzana diamentami i szafirami, najprawdopodobniej pochodząca z Carskiej Rosji. Własność warszawskiego Domu Aukcyjnego Jubiler 24h.
Pierwszy okres epoki wiktoriańskiej naznaczony był zwrotem w kierunku tendencji romantycznych. W sztuce zapanowały motywy czerpane z natury. Jednymi z najpopularniejszych tematów w biżuterii tego okresu są winogrona, węże, kwiaty i ptaki – wszystkie nawiązujące do obrazu rajskiego ogrodu. Typowy dla romantyzmu eklektyzm form i inspiracji, spowodował powrót elementów sztuki elżbietańskiej, klasycznej, gotyckiej, rokokowej, grecko-rzymskiej, orientalnej oraz renesansowej. Od 1848 roku w biżuterii zaczęły pojawiać się również motywy celtyckie. Było to spowodowane zainteresowaniem, jakie wzbudził zakup zamku Balmoral w Szkockiej Kaledonii przez parę królewską. Popularność zyskała przede wszystkim biżuteria z polerowanym agatem, nazywana szkocką biżuterią z otoczakami. W ornamentyce pojawił się motyw krzyża celtyckiego.
Dla pierwszego okresu epoki wiktoriańskiej (nazywanego okresem Romantycznym) charakterystyczne było m. in. podkreślanie kamieni szlachetnych perłami i koralami. Prócz kamieni szlachetnych i półszlachetnych wykorzystywano także szkło i specjalną masę do wyrobu sztucznej biżuterii zwana ?paste?. Popularne stały się znów miniatury malowane na porcelanie oraz kamee. Było to związane z coraz większym zainteresowaniem biżuterią sentymentalną. Noszono ją nie tylko na szyi w formie otwieranych wisiorków (lockets), ale także w pierścieniach i we włosach. Miały one formę właśnie miniatury lub niewielkiego, ozdobnego pojemniczka na pukiel włosów.
Wielką popularność w okresie romantycznym zyskały ozdoby typu ?regard?. Były to najczęściej pierścionki, ale także brosze i wisiorki, w których pierwsze litery wysadzających je kamieni układały się w jakieś słowo. Często tym słowem było właśnie ?regard? ułożone kolejno z rubinu, szmaragdu, granatu, ametystu, rubinu i diamentu.
Zdj. 3. Wysadzana perełkami złota bransoletka w stylu romantycznym z motywem koniczynek i kwiatka. D.A. Jubiler 24h.
Z chwilą śmierci męża królowej, księcia Alberta, w 1861roku zakończył się pierwszy okres epoki wiktoriańskiej, a rozpoczął drugi, zwany Wielkim (Grand Period). W życie weszła moda na biżuterię żałobną (mourning jewellery). Przybierała ona różne formy. Noszono pierścionki w kształcie wstęgi z inskrypcjami, medaliony, a przede wszystkim wszelkiego rodzaju biżuterię z gagatu, czarnego onyksu i włosów. Niezwykle delikatne i filigranowe ozdoby wykonywane były z misternie plecionych i usztywnianych włosów najbliższych osób. Istniało kilka sposobów uzyskiwania takiej biżuterii. Najczęściej wzory były układane na podkładzie z agatu lub macicy perłowej i pokrywane warstewką bezbarwnego szkła. Często włosy były ściśle splatane i używane jako łańcuszki do naszyjników, czy bransoletek.
Zdj. 4. Typowy naszyjnik żałobny z gagatu z okolic Whitby.
Zdj. 5. Wiktoriańska biżuteria z włosów.
Drugi okres epoki wiktoriańskiej preferował nieco cięższe, bardziej okazałe, a jednocześnie ciemniejsze ozdoby. Ogromnie modna była czarna biżuteria. Do powszechnego użytku weszły czarny onyks, ciemnoczerwone granaty, skamieniały węgiel oraz emalia. Noszono miniatury malowane na emalii. Typowymi elementami ornamentyki były kwiaty lilii (fleur de lis) oraz, charakterystyczna dla biżuterii etruskiej, granulacja. W 1876 roku królowa Wiktoria została ukoronowana na cesarzową Indii. Efektem tego było pojawienie się w wyrobach sztuki jubilerskiej motywów dalekowschodnich i hinduskich.
Kolejnym nurtem, który pojawił się w drugim okresie epoki wiktoriańskiej był Rewiwalizm. Charakterystyczne dla niego były inspiracje starożytnym Rzymem i biżuterią etruską, a nawet sztuką starożytnego Egiptu. Popularna stała się przede wszystkim mozaika, układana na wszystkim, od małych kolczyków, przez szpilki do włosów, na dużych klamrach od pasów skończywszy. Noszono naszyjniki w kształcie liści winnej latorośli, ozdobione winogronami z purpurowego szkła, a także naszyjniki będące kopiami wyrobów renesansowych. Często występującym motywem były skarabeusze, rozkwitający lotos, głowa sokoła oraz głowy i popiersia faraonów.
Zdj. 6. Złoty wisior z ametystami. D.A.Jubiler 24h.
Zdj. 7. Złota brosza z ametystami. D.A.Jubiler 24h.
Późny okres wiktoriański, zwany często Estetycznym (Aesthetic Period) był reakcją na ponurą atmosferę poprzedzających go lat. Żałoba powoli przeminęła i w sercach ludzi znów zagościł dobry nastrój. Społeczeństwo wróciło do zabaw i rozrywek, co spowodowane było głównie przez wpływ, jaki na dwór wywierała osoba księżniczki Aleksandry ? synowej królewskiej pary. Wielkie znaczenie dla sztuki złotniczej tego okresu miało odkrycie na Czarnym Kontynencie kopalni diamentów w okolicy Kimberley w Południowe Afryce. Ozdoby tego okresu były mniejsze i skromniejsze. Duży wpływ na działalność artystyczną miała sztuka japońska. Popularnym materiałem stały się sztuczne skorupy żółwie (syntetyczny szylkret) oraz kość słoniowa wykonana z celuloidu.
Z okazji 60 rocznicy panowania królowej Wiktorii powstało wiele sztuk biżuterii jubileuszowej (Jubilee Jewelry). Były to niedrogie ozdoby, szczególnie brosze, wykonane zazwyczaj ze srebra z wygrawerowana literą ?V? oraz datami 1837-1897.
Na wygląd biżuterii całego okresu wiktoriańskiego ogromny wpływ miało wynalezienie w 1840 roku technologii galwanizacji oraz wytłaczania złota, co pozwoliło na bardziej ekonomiczne jego użycie oraz obniżenie cen. W XIX wieku nastąpiły też odkrycia wielkich złóż tego kruszcu, kolejno w Australii, Południowej Afryce i na Alasce. Złoto było więc w powszechnym użyciu, tanie, lecz niestety przez wielu wytwórców niestemplowane, co przysparza nie lada problemy współczesnym kolekcjonerom.
Metoda wytłaczania pozwalała na uzyskanie podobnego efektu jak, znana od starożytności ręczna metoda zwana repousse. Powierzchnia pustych w środku wyrobów była często grawerowana i wypełniana czarną emalią lub mieszaniną srebra, ołowiu, miedzi i siarki.
W późniejszych latach po śmierci królowej Wiktorii, epoka jej panowania doczekała się gwałtownej krytyki. Piętnowano przede wszystkim jej zakłamanie i purytanizm. Moralność wiktoriańska nakazywała kobiecie tłamszenie własnych uczuć, bycie czystą i uległą. Filozof David Stove stworzył nawet termin Horror Victorianorum, na określenie całokształtu braku akceptacji dla wszystkiego, co pochodziło z omawianej epoki.
Zdj. 8. Wiktoriańska brosza z diamentami. D.A. Jubiler24h.
E.Wdzięczna
Źródła:
http://antiquejewelryonline.com
http://www.collectorsweekly.com
http://www.jewellerycatalogue.co.uk
http://www.jewelryartdesigns.com
http://www.antiquarianjewelers.com
http://www.adin.be/en
http://www.wikipedia.com
