W cyklu "Biżuteria na przestrzeni wieków" przedstawimy rolę biżuterii w życiu człowieka w różnych okresach historii. Od niepamiętnych czasów człowiek chciał się ozdabiać, pragnął też podkreślić swój majątkowy i społeczny status. Do tego służyła m.in. biżuteria. Co i kiedy wyrażała? Jak ewoluował jej wygląd na przestrzeni wieków? Jakie grupy społeczne ją nosiły? O tym wszystkim przeczytacie w naszym cyklu.
Narodziny biżuterii miały miejsce już w prehistorii, jako że już od czasów najdawniejszych człowiekowi towarzyszyła chęć ozdabiania się. Jej wygląd, budowa i przeznaczenie zmieniały się przez lata. Bywała wyznacznikiem statusu majątkowego czy pozycji społecznej, ale niezmiennie jej głównym celem było ozdabianie. To, co dziś nazywamy biżuterią, znacznie różniło się od jej prototypów z epoki kamienia łupanego, ale jej główną funkcją niezmiennie pozostawało ozdabianie.
Najstarsze dowody na to, że już człowiek prehistoryczny produkował biżuterię pochodzą sprzed około 100 tysięcy lat. Znaleziska te, które służyły ówczesnym ludziom jako biżuteria w dzisiejszym znaczeniu, to małe perforowane muszelki, które, według archeologów służyły jako paciorki. Posiadały małą dziurkę do nanizania, albo naszywania na odzież. Najstarsze zostały odnalezione w latach 30. XX w. w jaskini Skhul na górze Karmel w Izraelu, a nieco młodsze – sprzed około 90 – 75 tysięcy lat, pochodzą z Algierii i zostały znalezione w latach 40. XX w. Kolejne wspaniałe odkrycie to znalezienie w 2004 r., w południowoafrykańskiej jaskini Blombos aż 41 takich przedziurawionych muszelek ślimaka, datowanych na okres sprzed 75 tys. lat (zdjęcie powyżej, po lewej stronie).
Jednak tezę o tym, że prehistoryczny homo sapiens wytwarzał i nosił biżuterię, potwierdza cenne znalezisko z 2007 r. z jaskini Grotte des Pigeons we wschodniomarokańskiej miejscowości Taforalt (zdjęcie po prawej stronie). To 12 muszli ślimaków, które wykonane zostały około 82 tysiące lat temu, podobnych do tych z wcześniejszych znalezisk, również przedziurawionych, ale dodatkowo pokrytych czerwoną ochrą, co świadczy o chęci ozdobienia.
Pierwsza biżuteria była wykonywana z naturalnych materiałów, dostępnych wtedy dla człowieka, czyli ze wspomnianych muszel, a także kamieni czy ptasich piór, rybich ości, zwierzęcych kości i kłów (na zdjęciach poniżej – biżuteria z kości, rzeźbione paciorki – pierwsze zdjęcie oraz paciorki z kości słoniowej odnalezione w Cap Blanc w 1909 r.), a nawet łap i pazurów. Kamienie czy inne naturalne surowce były rzeźbione i polerowane, co nadawało im ciekawe kształty, wykorzystywane następnie w biżuterii.
Około 7 tysięcy lat temu, popularnymi surowcami stały się metale: miedź, brąz oraz żelazo. Kiedy ludzie nauczyli się je wykorzystywać w wyrobie narzędzi, przyszedł czas na ich wykorzystanie jako materiału biżuteryjnego.
Wyrabiano też naszyjniki z bursztynu, który był w epoce kamiennej popularnym surowcem i cennym środkiem wymiany handlowej oraz bransolety z kości słoniowej. Drogie kruszce jak srebro czy złoto zaczęto wykorzystywać około sześciu tysięcy lat temu.
Pierwsza biżuteria była noszona początkowo przez mężczyzn, jako że pełniła funkcję amuletów chroniących, na przykład w trakcie polowań. Miała znaczenie magiczne, a w późniejszym okresie była wyznacznikiem statusu społecznego oraz bogactwa.
Prehistoryczne kobiety nosiły skromniejszą biżuterię, na przykład naszyjniki z kości. Dopiero w starożytnej Mezopotamii, około 4,5 tysiąca lat temu, kobiety również zaczęły nosić biżuterię, jak i mężczyźni, w dużych ilościach. Ale o tym przeczytacie już w drugiej części naszego cyklu.
Oliwia Gozdek
Źródło: Historia mody, Francois Boucher, wyd. Arkady, 2009 r., rozdział I, str. 21, 27, archeowiesci.blox.pl
Zdjęcia: archeowiesci.blox.pl, donsmaps.com, danielvillagran.com
